Dyżury pracownicze inne niż zwykle
Dla wielu pracowników konieczność dyżurowania po godzinach pracy ogranicza się do sporadycznych przypadków. Okazjonalne korzystanie z dyżurów pracowniczych dotyczy zazwyczaj tych zakładów, które podlegają pod ogólne przepisy Kodeksu pracy i nie prowadzą działalności uzasadniającej odbywanie dyżurów. W branżach i zawodach objętych odrębnymi regulacjami prawa pracy dyżury zdarzają się o wiele częściej, a niekiedy są wręcz stałym elementem rozkładu czasu pracy.
Kierowcy należą do grupy zawodowej posiadającej własne, branżowe przepisy. Dotyczą one szerokiego zakresu spraw związanych z transportem, w tym również czasu pracy osób zatrudnionych na stanowisku kierowcy. Obok regulacji kodeksowych stosuje się do nich takie instytucje z zakresu czasu pracy, które są właściwe tylko dla kierowców. Należy do nich tzw. dyżur w pojeździe, który polega na pozostawaniu kierowcy, jako członka załogi pojazdu, w gotowości do przejęcia jego prowadzenia (art. 9 ust. 3 ustawy o czasie pracy kierowców). Dyżur w pojeździe, zwany też dyżurem w załodze, jest ściśle związany z odrębnościami czasu pracy i jazdy kierowców, polegającymi na ścisłym limitowaniu czasu jazdy kierowcy. Po upływie tych limitów kierowca musi odbyć przerwę w prowadzeniu pojazdu. Brak zmiennika oznacza w takiej sytuacji zatrzymanie pojazdu na postój, co przy dalekich trasach jest niekorzystne dla przewoźnika. Stąd obecność drugiego kierowcy, który jedzie razem z osobą kierującą pojazdem, czekając na swoją zmianę w jego prowadzeniu. Ten czas oczekiwania traktowany jest jako dyżur, niezaliczany do czasu pracy kierowcy (art. 7 ustawy o czasie pracy kierowców), chyba że w jego trakcie kierowca wykonywał pracę. Jest on jednak okresem płatnym, kierowcy przysługuje bowiem za niego wynagrodzenie w wysokości określonej w przepisach zakładowych, nie mniej jednak niż 50% wynagrodzenia przewidzianego za zwykły dyżur (tj. nie niższego niż połowa stawki godzinowej z wynagrodzenia zasadniczego).
Niezaliczenie dyżuru w pojeździe do czasu pracy może, przy dużej ilości tych dyżurów, spowodować, że pracownik nie wypracuje obowiązującego go wymiaru czasu pracy. W takich sytuacjach pracodawca powinien wypłacić mu pełne wynagrodzenie za dany miesiąc i osobno za czas dyżuru. Nie ma bowiem możliwości uzupełniającego zaliczenia odpowiedniej liczby godzin dyżuru do czasu pracy kierowcy tak, żeby wypracować obowiązujący wymiar. Ponadto pracownik nie może ponosić ujemnych konsekwencji wadliwego zaplanowania jego grafiku.
Czas dyżuru nie może być wliczany do przysługującego kierowcy nieprzerwanego odpoczynku dobowego.
Pracownicy medyczni, w tym m.in. lekarze, to następna grupa zawodowa, dla której dyżury to stały element rozkładu czasu pracy. Zgodnie z art. 95 ust. 1 ustawy o działalności leczniczej, do pełnienia dyżuru medycznego może być zobowiązany pracownik podmiotu leczniczego, który posiada wyższe wykształcenie i wykonuje zawód medyczny. Dyżur medyczny, w odróżnieniu od typowego, kodeksowego dyżuru polegającego głównie na czuwaniu, zakłada wykonywanie poza normalnymi godzinami pracy czynności zawodowych właściwych dla medyków. Dyżur medyczny podlega w całości wliczeniu do czasu pracy, przy czym może on być planowany w zakresie przekraczającym normy czasu pracy obowiązujące pracowników medycznych.
Za czas dyżuru pracownicy medyczni nabywają prawo do wynagrodzenia jak za nadgodziny. Jeżeli lekarz bądź inny pracownik medyczny nie wypracował pełnego wymiaru czasu pracy, pełniąc jednocześnie dyżury medyczne, godziny dyżuru uzupełniają niedopracowany wymiar czasu pracy (patrz uchwała Sądu Najwyższego w składzie 7 sędziów z dnia 6 listopada 2014 r., sygn. akt I PZP 2/14). Nie wystąpi wówczas konieczność uzupełniania wynagrodzenia należnego lekarzowi za pełny przepracowany miesiąc.
Za część dyżuru uzupełniającą wymiar medyk otrzymuje normalne wynagrodzenie w stawce miesięcznej oraz dodatek za pracę nadliczbową. Nie ustala się powtórnie normalnego wynagrodzenia za nadgodziny. Konieczność obliczenia stawki godzinowej normalnego wynagrodzenia i uzupełnienia go dodatkiem za nadgodziny dotyczy jedynie tych godzin dyżurów medycznych, które nie zostały uzupełniająco wliczone do niedopracowanego wymiaru czasu pracy.
Apteka jest placówką ochrony zdrowia publicznego. Jeżeli jest ona ogólnodostępna, godziny jej funkcjonowania powinny być dostosowane do potrzeb ludności i zapewniać dostępność świadczeń również w porze nocnej, w niedzielę, święta i inne dni wolne od pracy. Wymusza to niejako organizowanie dyżurów w ramach pracy apteki. Rozstrzyga o tym rada powiatu określająca w drodze uchwały rozkład godzin pracy aptek ogólnodostępnych na danym terenie, z uwzględnieniem nocnych dyżurów (art. 94 ustawy Prawo farmaceutyczne, Dz. U. z 2008 r. nr 45, poz. 271 ze zm.). Pracownicy apteki mogą więc zostać zobowiązani do odbycia dyżurów, na podstawie polecenia kierownika apteki.
Takiego dyżuru nie można zaliczać do typowego dyżuru pracowniczego, o którym mowa w art. 1515 K.p. Na podstawie tego przepisu pracodawca może zobowiązać pracownika do pozostawania poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do jej świadczenia. Natomiast jak wynika z art. 94 ustawy Prawo farmaceutyczne, ustalanie dyżurów aptek odbywa się w ramach planowania czasu pracy apteki. Przywołany przepis mówi bowiem o ustalaniu rozkładu godzin pracy aptek. Z tego względu czas dyżuru nocnego pełnionego przez pracownika apteki należy zaliczyć do czasu pracy, ze wszystkimi konsekwencjami w zakresie wypłaty wynagrodzenia. Za godziny nocnej pracy w ramach dyżuru przysługuje więc farmaceucie prawo do normalnego wynagrodzenia, dodatku za pracę w nocy, ewentualnego dodatku za nadgodziny i innych przysługujących mu składników wynagrodzenia.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.)
Ustawa z dnia 16.04.2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. z 2012 r. poz. 1155 ze zm.)
Ustawa z dnia 15.04. 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 618 ze zm.)
autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 61 (1206) z dnia 2015-07-30